Relaziun d’ativité por l’ann 2007
Sciöche bele ti ultimi agn, arati de podëi dì cun ligrëza y sodesfaziun che l’ativité portada inant dai mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins dla Val Badia à ince tl 2007 albü n cer’ pëis por svilup dl lingaz y dla cultura ladina. Al é gnü dè fora 9 publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é gnüdes arjignades cà da podëi gnì stampades tl 2008. Laprò él ince gnü metü a jì val’ manifestaziun interessanta che à plajü. Sciöche vigni ann àn ciarè de tignì tler dan dai edli les finalitês preodüdes dal statut dla Uniun: al é gnü portè inant la cultura y le lingaz a düc i livì, tignon cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn. Insciö àn porvè de publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè sön na pert chi che jënt n pü’ plü de tëmp lì ion. Tröp pëis ti él ince gnü dè ai libri da mëssa (Lezionars) y da oraziuns por ladin, ci che manciâ dötaorela tla Val Badia.
Le contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat ala Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma de Trënt y Balsan, dla Cassa Raiffeisen Val Badia y da pert di Comuns é indô stè fondamental por podëi realisé le program plütosc ampl, ince al âlda da gnì alzè fora ciamò n iade le gran laûr che i aconsiadus à indô fat debann y l’impëgn ch’ai à dè cà por podëi realisé idees y proiec nüs.
PUBLICAZIUNS
1) Cronica dla Val Badia "Sas dla Crusc" por l'ann 2006
La cronica dla Val Badia “Sas dla Crusc” por le 2006 é indô n iade chersciüda sides tla cuantité che tla cualité: cun bëgn 600 plates de articui y de fotografies n’un n’él gnü stampè endöt 1550 copies. L’ediziun 2007 é stada plü rica co mai d’informaziuns da lì y de retrac da podëi ciarè: i avenimënc sozedüs tratan le 2006 ti paîsc dla Val Badia é gnüs scric sö y documentà dër avisa, dilan al gran impëgn di cronisc che à laurè cotan por l’arjigné ca indortöra. Buna é ince stada la colaboraziun di presidënc y di scrivans dles uniuns dla valada: ëi à metü a disposiziun dötes les informaziuns de chëres ch’al jô debojëgn por che le liber podess garatè sciöch’al alda. Le liber de cronica che é gnü fora ala fin de ma é spo gnü partì fora ciasa por ciasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü. Chësc sorvisc de gran valüta garantësc vigni ann la distribuziun capilara dl liber che à ciafè pro tröpes families n valur da coleziun.
N valgügn dessëgns fora dla seria de oramai 400 dessëgns realisada da Roswitha Asche por le liber „Larjëis“.
2) Liber sura i larjëis dla Val Badia
Le liber metü adöm da Giovanni Mischi cun i dessëgns y l’aiüt de Roswitha Asche – en colaboraziun cun le Max Plank Institut – rapresentëia na inrescida daldöt nöia sura i bosc de lersc che gnô bele zidlà ti pröms tëmps dla colonisaziun dla Val Badia por süa medejina y deache ai rapresentâ dër na buna combinaziun bosch-pastöra che ti impormetô ala jënt da inlaôta da sfruté damì le terac. Do i bosc de lersc ia él porater na cultura dër ampla che é liada ala medejina de ciasa: tröpes é defat les rezetes por arjigné cà unghënc, tês, mîl y d’atres sortes de medejina por varì da cotan de mai sides i tiers co les porsones. Na bela compëda de chëstes rezetes che gnô tutes ca tla Val Badia y che val’ porsona de tëmp tignî ciamò sö te ciasa, é gnüdes coiüdes adöm dal autur y reportades tl liber. Nia inultima vëgnel baié dles massaries che gnô dandaia tutes da fà de vigni sort de laûrs tl bosch y sön le lüch da paur y che an ciafa apëna ciamò al dédaincö. Ince de chësc vers se tratera de mantignì altamo le recort de ci che ê y ci che gnô fat plüdadî ti paîsc ciamò autarchics dla Val Badia.
3) Siur Sepl Dapoz - Portrait dl ultimo dinosaur
Le pice liber é na traduziun tl ladin dl test original "Dapoz. Portrait of the Last Dinosaur", publiché tla Malaysia tl 2002. Le liber é gnü scrit sön le ciamp de laûr de Siur Sepl Dapoz, tla tera de chë jënt, a chëra ch'al ti à dediché süa vita y che é deventada insciö süa patria. Le liber sura Siur Sepl, scrit por ladin, é gnü a s'al dè por mirit de sü amisc, a chi ch'al ti à cuntè de süa vita y che à scrit impara. Tl liber nü él rové val' informaziun y fotografia implü, ince sce al foss dessigü ciamò tröp da dì y da cuntè sura la vita dl miscionar da La Val.
4) Lezionar dles domënies y di santus por l'ann C (ediziun nöia)
Le „Lezionar C“ contëgn sciöche i Lezionars por i agn "A" y "B" les letöres, les oraziuns, i salms y les antifones dles mësses dles domënies y dles gran festes dl ann de dlijia "C". Por le desfarenzié dai atri lezionars àl le corù cöce. Le lezionar ne n’öga nia ma por la zelebraziun dla mëssa y dla liturgia dla parora, mo al é ince n liber dër d'ütl te familia por s'arjigné ca ales domënies y ales festes. Tl ann de dlijia "C" vëgnel portè dant le vagnele do San Lüca. Lüca vëiga la vita y l’opra de Gejù sciöche na pert dla storia De Chël Bel Dî cun la jënt. Le Spirit de Dî oprëia tres i profec. Dal bato de Gejù inant cina süa ascensiun a cil operëia le Spirit de Dî te Gejù Crist. Da Pasca de Mà inant operëia le Spirit tres i cristians tl monn. Lüca, che à ince scrit la Storia di Apostui, à ince imënt le tëmp dla Dlijia; mâ te chëstes demenjiuns sciafia Gejù da gnì capì y testemonié deplëgn. I tesc dl lezionar é gnüs traslatà da Tone Gasser y ciarà jö da siur Iaco Ploner. Al é ince laìte le "Nihil obstat" da pert dl Vicar General dla Diozeja Balsan-Porsenù, che conzed de adorè le lezionar ofizialmënter tles funziuns de dlijia sciöche "stromënt de proa".
5) Lezionar di Sanc y Santus
Le Lezionar di Sanc y Santus contëgn les letöres, les oraziuns, i salms y les antifones por bëgn 130 mësses de sanc y de santus che ne n’é nia ti lezionars di agn A, B y C. Implü él laìte ince i tesc por les mësses votives dla Santa Crusc, dl Cör de Gejù y de Santa Maria y por zelebraziuns desvalies sciöche por na noza o na sopoltöra. I tesc dl Lezionar di Sanc y Santus é gnüs traslatà da Tone Gasser y ciarà jö da siur Iaco Ploner. Al é ince laìte le "Nihil obstat" da pert dl Vicar General dla Diozeja Balsan-Porsenù, che conzed de adorè le lezionar ofizialmënter tles funziuns de dlijia sciöche "stromënt de proa".
6) La Zelebraziun dl'Eucaristia
Le liber „La Zelebraziun dl'Eucaristia“ contëgn i tesc ordinars por la zelebraziun dla Mëssa, sciöche: l’at penitenzial, l’ofertore, les prefaziuns, 10 oraziuns eucaristiches, la comuniun y deplü formules por la benedisciun, le festejamënt dla Mëssa di mituns y inultima le ritus nü por la zelebraziun dl sacramënt dl matrimone. Tl’introduziun dl liber?él da lì: por le tëmp ch’i aspetun do l’aprovaziun da pert dla Dlijia, vëgnel chilò metü a desposiziun i tesc ladins dles perts ordinares por la zelebraziun dla Mëssa te nosc lingaz dla uma, do che deplü proi i à ciarè jö y do che chisc tesc ti é spo gnüs presentà al Vësco por l’aprovaziun.
7) Sföi da oraziuns por les families
Le pice sföi "Oraziuns por les families" é n aiüt por les families cristianes da perié deboriada. Al é gnü lascè stampè por sostignì le tema dl’aziun pastorala dla Diozeja a bëgn dles families. Les oraziuns é gnüdes traslatades da Tone Gasser dal "Sussidio Pastorale per il tema diocesano 2006-2008" y ciarades jö da siur Iaco Ploner.
8) Ajënda de scora por i mituns dles elementares. Ann de scora 2007/2008
Ince por l’ann de scora 2007/2008 à l’Uniun di Ladins dla Val Badia – cun l’aiüt de scolars y maestri – metü adöm l’ajënda che ti é gnüda partida fora a düc i mituns dles elementares. L’ajënda che â le tema „matades y barzeletes“ é gnüda abelida cun dessëgns fac da mituns y mitans dla scora elementara d’Antermëia. Pro les ilustraziuns él gnü reportè na bela compëda de matades che i mituns po lì y cuntè inant. N valgügn dessëgns metüs a desposiziun da Pia Pedevilla ti à dè ciamò plü corù ala publicaziun che é indô gnüda tuta sö bun da maestri y mituns.
9) Liber d’acompagnamënt ala pröma comuniun
Le sföi por les incuntades danter geniturs, insegnanc y mituns che va ala pröma comuniun laurè fora provisoriamënter tl 2004 da Magdalena y Tone Gasser, cun i dessëgns de Manuela Dasser, é ciamò n iade gnü integré y adatè aladô dles indicaziuns di proi y di insegnanc de religiun. Le sföi é partì sö te döes pertes: öna por i mituns y öna por i geniturs y insegnanc che mëss arjigné cà i mituns al sacramënt dla comuniun. Les plates stampades te ciasa é gnüdes metüdes te mapes da aneles por podëi injuntè te n secundo momënt plates de laûr o val’ dessëgn. Les 140 mapes arjignades cà dai mëmbri dla Uniun ti é gnüdes partides fora ai insegnanc y ai mituns.
LIBRI ARJIGNÀ CÀ POR LA PUBLICAZIUN
1) Traduziun dl romann „Liënda dl sant sboaciun“.
Do le suzès dles traduziuns de romanns tlassics tl ladin publicades ti agn passà, à la Uniun di Ladins lascè fà la TRADUZIUN DL ROMANN „LIËNDA DL SANT SBOACIUN“ (test original dl scritur Joseph Roth) da Michael Moling da San Martin. I dessëgns che paissenëia laprò é intratan gnüs fac da Hannes Pasqualini da Porsenù. Le liber bele impaginé gnarà publiché ti pröms mëisc dl 2008.
2) CD y sföi da cianties por mituns dal titul „Tichetitach, le milepîsc“
Tratan l’ann passè à n valgügn colaboradus dla Uniun di Ladins fat les traduziuns dal todësch de 18 cianties por mituns, pro chëres che le maéster Bruno Rives da Picolin à scrit les notes. Le sföi da cianties cun dessëgns de Martha Videsott dess acompagné le CD che é intratan bele gnü tut sö cun n pice grup de mituns y mitans ince ëi insignà jö da Bruno Rives. Sön le medémo CD rovaràl spo a pert la basa musicala de dötes les cianties a na mainira che i mituns pois tó tla man le liber y porvè de ciantè impara.
3) Liber de poesies de Luciano Costner cun dessëgns de Gabi Mutschlechner
Tratan l’ann passè él gnü abiné adöm na bela compëda de poesies de Luciano Costner de Badia che vir bele da deplü agn incà defora, en sintonia cun la natöra. Dormì dormel scialdi te tablà da munt, te val’ ütia o te tenda, aladô de sciöch’al é le tëmp o dl post olach’al é canche le sorëdl va dojö. Sües poesies baia de sües esperiënzes, de porsones ch’al incunta sön tru o dla natöra che é tres süa compagna. Les poesies gnarà publicades te n pice liber, cun dessëgns de Gabi Mutschlechner d’Al Plan.
MANIFESTAZIUNS
1) PRESENTAZIUN DL LIBER „LARJËI“
Le vëndres ai 13 d'aurì à la Uniun di Ladins albü le plajëi da presentè a n publich tan co mai numerus le liber "Larjëi - 1000 Jahre Bewirtschaftung der Lärche im Campilltal, Südtirol" metü adöm da Giovanni Mischì (test) y Roswitha Asche (dessëgns) cun l'aiüt de Günther Asche, l'óm de Roswitha, y de Ernst Detlef Schulze, diretur dl Max-Planck-Institut (BGC) da Jena. Pro la presentaziun che à doré oramai döes ores n'él nia mâ gnü splighé le laûr ch'é gnü fat por mëte adöm le liber, mo al é ince gnü presentè i dessëgns de Roswitha Asche te so format original y splighé avisa l'importanza che i larjëis à albü tla storia de nosta valada, sciöche resserva de lignan da frabiché, mo ince sciöche pastüra por i tiers y funtana de sostanzes da medejina che jô bun por curé tröpes maraties dles porsones y di tiers.
I bosc de lersc mëss gnì zidlà y porchël taca süa esistënza ince adöm cun la colonisaziun di paîsc dla Val Badia. Ai à debojëgn de gnì curà por che ai ne crësces nia ite y le professur Schulze à splighé te na manira scëmpla y tlera sciöche ai alda da gnì curà por che süa esistënza pois gnì garantida inant. Bele le dé dan la presentaziun, ai 12 d'aurì, é n pice grup de mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins y dl Ofize Parcs Naturai jü deboriada cui i verdabosc y le professur Schulze a fà n'escursciun tl larjëi da Lungiarü olache ai à podü odëi söl post ci che é gnü splighé tl liber.
2) INCUNTADA DI CRONISC DLA VAL BADIA.
Le mertesc ai 29 de mà, n'édema do che al é gnü fora la cronica dla Val Badia "Sas dla Crusc", él gnü tignì la riuniun anuala di cronisc badioc y marôi. L'ocajiun é indô gnüda anuzada por baié dla publicaziun, al é gnü fat de vigni sort de conscidraziuns y valuté sciöche an podess fà da mioré inant la cualité dla publicaziun. Al é gnü fat la proposta de portè ite na majera sistematica tl liber a na mainira che vigni singola cronica de paîsc sides partida sö do i medémi critêrs. Important fossel ince ch’al rovess dagnora ite ince chës informaziuns de basa che podess n dé gnì tutes cà da zacai che fej n’inrescida sura na uniun o la storia de n paîsc. Le liber é ince tl 2007 gnü fora cun passa 600 plates de articui y fotografies. Ala fin dl’incuntada é spo i cronisc jüs deboriada a cëna y à passè deboriada na sëra plajora che à daidé da portè inant le spirit de grup de chël ch’ara va debojëgn por le bun garatè de na publicaziun sciöche le "Sas dla Crusc".
3) Jita dl Consëi dla Uniun
Incër mez agost é i mëmbri dl Consëi dla Uniun jüs deboriada n valgügn dis ti Grijuns. Ai à vijité daimprò sö i paîsc dl’Engiadina cina a St. Moritz. Dedô ési jüs inant cina a Coira olache ai à tut l’ocajiun por vijité la catedrala che ê tl laûr de gnì restaurada.
Por stlü jö le iade cultural êl ala fin ciamò la „Tosca“ sön le program. Le spetacul tröp conesciü gnô presentè söl palch alaleria dl Bodensee olache milesc de porsones é fora por l’isté rovades adalerch a ti ciarè.
DESVALIES
Tratan le 2007 él gnü ajornè inant le sit internet www.ulvb.ladinia.netolache düc i interessà po ciafè informaziuns sura le statut y les ativitês dla Uniun, le catalogh dles publicaziuns y les mainires por deventè mëmbri.
Les iscriziuns ala Uniun é chersciüdes dilan ince al retlam ch’é gnü fat y ala poscibilité de se lascè scrì ite tres la plata internet. Por la Uniun é chësta na conferma dl interès da pert dla jënt por süa ativité che po zënz’ater se lascè odëi.
De dezëmber él gnü stlüt jö l’ativité cun na riuniun ti ultims dis dl ann olach’al é gnü fat le bilanz de döt ci ch’é gnü realisé i mëisc denant. I mëmbri dla Uniun s’à incuntè regolarmënter por mëte a jì manifestaziuns y por valuté man man i tesc y les publicaziuns che é gnüdes metüdes adöm y dades fora.