Relaziun d’ativité por l’ann 2008

Sciöche bele ti ultimi agn, arati de podëi dì cun ligrëza y sodesfaziun che l’ativité portada inant dai mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins dla Val Badia à ince tl 2008 albü n cer’ pëis por svilup dl lingaz y dla cultura ladina. Al é gnü dè fora 5 publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é gnüdes arjignades cà da podëi gnì stampades tl 2009. Laprò él ince gnü metü a jì deplü manifestaziuns che à dër plajü. Sciöche vigni ann àn ciarè de tignì tler dan dai edli les finalitês preodüdes dal statut dla Uniun: al é gnü portè inant la cultura y le lingaz a düc i livì, tignon cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn. Insciö àn porvè de publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè sön na pert chi che jënt n pü’ plü de tëmp lì ion. Tröp pëis ti él ciamò n iade gnü dè ai libri da mëssa (Lezionars) y da oraziuns por ladin, che cür sëgn oramai döt chësc ciamp tla Val Badia.

Le contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat ala Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma de Trënt y Balsan, dla Cassa Raiffeisen Val Badia y da pert di Comuns é indô stè fondamental por podëi realisé le program plütosc ampl, ince sc’al âlda da gnì alzè fora ciamò n iade le gran laûr che i aconsiadus à indô fat debann y l’impëgn ch’ai à dè cà por podëi realisé idees y proiec nüs.
I punc indicà chilò dessot dess ilustré plü tl menü le program realisé.

 

PUBLICAZIUNS

 

1) Cronica dla Val Badia "Sas dla Crusc" por l'ann 2007
La cronica dla Val Badia “Sas dla Crusc” por le 2007 é indô n iade chersciüda sides tla cuantité che tla cualité: cun bëgn 660 plates de articui y de fotografies n’un n’él gnü stampè indöt 1550 copies. L’ediziun dl 2008 é stada plü rica co mai d’informaziuns da lì y de retrac da podëi ciarè: i avenimënc sozedüs tratan le 2007 ti paîsc dla Val Badia é gnüs scric sö y documentà dër avisa, dilan al gran impëgn di cronisc. Le liber de cronica che é gnü fora ai pröms de ma é spo gnü partì fora ciasa por ciasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü. Chësc sorvisc de gran valüta garantësc vigni ann la distribuziun capilara dl liber che à ciafè pro tröpes families n valur da coleziun.

2) CD y sföi da cianties por mituns dal titul „Tichetitach, le milepîsc“
Tratan l’ann passè à n valgügn colaboradus dla Uniun di Ladins fat les traduziuns dal todësch de 18 cianties por mituns, pro chëres che le maéster Bruno Rives da Picolin à scrit les notes. Le sföi da cianties cun dessëgns de Martha Videsott dess acompagné le CD che é gnü tut sö cun n pice grup de mituns y mitans ince ëi insignà jö da Bruno Rives. Sön n secundo CD él spo gnü registré a pert la basa musicala de dötes les cianties a na mainira che i mituns pois tó tla man le liber y porvè da susc de ciantè impara.

3) Liber de poesies de Luciano dles Dolomites cun dessëgns de Gabi Mutschlechner
Tratan l’ann passè él gnü abiné adöm na bela compëda de poesies de Luciano Costner de Badia che vir bele da deplü agn incà defora, en sintonia cun la natöra. Dormì dormel scialdi te tablà da munt, te val’ ütia o te tenda, aladô de sciöch’al é le tëmp o dl post olach’al é canche le sorëdl va dojö. Sües poesies baia de sües esperiënzes, de porsones ch’al incunta sön tru o dla natöra che é tres süa compagna. Les poesies é gnüdes publicades te n pice liber, cun dessëgns de Gabi Mutschlechner d’Al Plan.

4) Traduziun dl romann „Liënda dl sant sboaciun“.
Do le suzès dles traduziuns de romanns tlassics tl ladin publicades ti agn passà, à la Uniun di Ladins lascè fà la traduziun dl romann „Liënda dl sant sboaciun“ (test original dl scritur Joseph Roth) da Michael Moling da San Martin. I dessëgns che paissenëia laprò é intratan gnüs fac da Hannes Pasqualini da Porsenù. Le liber bele impaginé é gnü publiché da d’aisciöda dl 2008.

5) Liber d’acompagnamënt ala pröma comuniun
Pro i sföisc por les incuntades danter geniturs, insegnanc y mituns che va ala pröma comuniun laurè fora provisoriamënter tl 2004 da Magdalena y Tone Gasser, cun i dessëgns de Manuela Dasser, él ciamò gnü injuntè les ultimes plates, aladô dles indicaziuns di proi y di insegnanc de religiun. Le sföi partì sö te döes pertes, öna por i mituns y öna por i geniturs y insegnanc che mëss arjigné cà i mituns al sacramënt dla comuniun, é spo gnü lascè stampè te süa forma definitiva. 

I sföisc é gnüs metüs te mapes da aneles stampades aposta, por podëi injuntè plates de laûr o val’ dessëgn fat dai mituns instësc.

 

 Libri arjignà cà por la publicaziun:

1) Liber por la zelebraziun dla liturgia dla parora.
Dal momënt ch’al é tres manco proi y ch’al sarà tres plü rî, dantadöt te nüsc paîsc, che i proi sides bugn de dì tan de mësses co dandaìa, messarà i laics bel plan mëte man de zelebrè la liturgia dla parora. Por chësc fin s’à la Uniun di Ladins surantut de dè fora n liber cun i tesc y les oraziuns. Le laûr é gnü fat da Tone Gasser da San Martin cun l’aiüt dl curat da La Val, siur Iaco Ploner. Les perts plü zities é gnüdes ciarades jö da na delegaziun di proi dla Val Badia y da siur Ulrich Fistill por cunt dl vësco. Le liber gnarà publiché pornanche l’autorisaziun dl vësco nü sarà dan man.

2) Liber de preparaziun al Cunfermè.
Tone Gasser, mëmber dl Consëi dla Uniun, à bele arjigné ca le material por n liber de preparaziun al cunfermè che é bele gonot gnü damanè dai proi y da zacotan de geniturs. Le liber gnarà dè fora dl 2009 cun le l’aprovaziun dl Ofize de Catechesa Diozejan!

3) Versciun taliana dl liber „Larjëis“.
Le liber de Giovanni Mischì y Roswitha Asche ch’é gnü dè fora dl 2007 por todësch é intratan gnü traslatè tl talian dal colaboradù dl Ofize Parcs Naturai, Renato Sascor, y impaginé dala grafica dl Max Planck Institut da Jena. Le liber analisëia y reporta i aspec desvalis che reverda i larjëis (bosc de lersc) te nosta valada, so anuzamënt da vedlamënter incà (lignan y pastöra), süa genesa tl decurs di secui. Te chësc contest abinel ince adöm le gran partimone de nomenclatöra che s’ascogn iadedô. Le liber che contëgn za. 400 dessëgns de Roswitha Asche gnarà publiché i pröms mëisc dl 2009.

4) La liënda de Fanes sön DVD. 

Por ne lascè nia jì a perde na multivijiun sura la liënda de Fanes che ê gnüda lasciada fà dala Uniun di Ladins dan da oramai 30 agn, él gnü digitalisé les diapositives, les musighes y i tesc. La multivijiun analogica te trëi lingac (ladin, talian y todësch), realisada inlaôta da Heinz Kostner y Claudio Poli, à a chësta mainira podü gnì reportada sön n DVD, tres chël ch’ara jarà da avëi na miù difujiun de na multivijiun, che é n beliscim iuvel cultural ch’al paia la mëia da mantignì!

 

MANIFESTAZIUNS

1) Conzert por la festa dla Uma
La domënia ai 4 de mà à la Uniun di Ladins metü a jì tla Ciasa dla Cultura a La Ila n pice conzert por la festa dla uma. Tla medéma ocajiun él ince gnü presentè la CD nöia y le pice sföi cun cianties da mituns dal titul “Tichetitach, le milepîsc”. Porchël é le cor de mituns dla Scora de Musiga che s’à por l’ocajiun metü inom “Cor Milepîsc” ince stè le protagonist dl domisdé. I mituns y les mitans insignades jö cun savëi dal maester Bruno Rives ciantè deplü toc, se moion sön palch a na mainira ch’al garatass ince na bela coreografia. I solisc che à podü mostrè döt so talënt é stà Elvis Burchia, Elena Frenademetz, Francesca Dariz y Giulia D’Urso. Tl ambit dla presentaziun él spo ince gnü premié dötes chës porsones che à a val’ mainira daidé por che la publicaziun y la CD podess garatè indortöra. Le grup de stromënc a flé insigné jö dal maester Gerhard Mohr à daidé arichì döta la manifestaziun cun n valgönes de beles melodies. Por ch’al ti savess bel ince ai pici mituns che à acompagné les umes al conzert à l’autur de teater y atur Simon Kostner portè dant n pice toch ch’al s’à studié fora por l’ocajiun y en pert ince improvisé.
Ala fin dla manifestaziun à dötes les umes ciamò podü pié do n pice ciüf sciöche sëgn de reconescënza por döt ci ch’ares fej por la familia y sciöche recort dla manifestaziun che é garatada plütosc bun.

2) Incuntada di cronisc dla Val Badia.
Le mercui ai 28 de mà, n’édema do che al é gnü fora la cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“, él gnü tignì la riuniun anuala di cronisc badioc y marôi. L’ocajiun é indô gnüda anuzada por baié dla publicaziun, al é gnü fat de vigni sort de conscidraziuns y valuté sciöche an podess fà da mioré inant la publicaziun. Al é gnü fat la proposta de portè ite na majera sistematica tl liber a na mainira che vigni singola cronica de paîsc sides partida sö do i medémi critêrs. Important fossel ince ch’al rovess dagnora ite ince chës informaziuns de basa che podess n dé gnì tutes cà da zacai che fej n’inrescida sura na uniun o la storia de n paîsc. Le liber é ince tl 2008 gnü fora cun passa 600 plates de articui y fotografies. Ala fin dl’incuntada é spo i cronisc jüs deboriada a cëna y à passè deboriada na sëra plajora che à daidé da portè inant le spirit de grup de chël ch’ara va debojëgn por le bun garatè de na publicaziun sciöche le „Sas dla Crusc“.

3) Presentaziun di Lezionars,
dla traduziun ladina dla Bibia y de d’atri tesc liturgics a Papa Benedët XVI. 

En ocajiun dla vijita de Papa Benedikt XVI, do l’Angelus tignì a Porsenù ai 3 d’agost, ti à siur Iaco Ploner, Tone Gasser y siur Christian Moroder presentè i tesc liturgics che é gnüs traslatà tl ladin y publicà dala Uniun di Ladins dla Val Badia y en pert dal Istitut Ladin “Micurà de Rü” Siur Christian Moroder ti à danter l’ater surandè al Papa la verjiun ladina dl Nü Testamënt. Intratan â i libri bele ciafè le “nihil obstat” da podëi gnì adorà te dlijia da pert dl vësco Wilhelm Egger, mo al mancia dötaorela ciamò l’aprovaziun dl Vatican. I trëi rapresentanc ladins à porchël perié le Papa do chëst’aprovaziun. Intratan àl pié do cun ligrëza i libri che ti é gnüs dà y à laldè i trëi por so impëgn!

4) Pröma rapresentaziun dl teater „Iado chël côl
Hinterm Hügel – Dietro la Collina“ de Iaco Rigo.

Ai 3 d’otober dl 2008 él gnü portè dant por le pröm iade sön le palch dl teater da Balsan le toch „Iadô chël côl – Hinterm Hügel – Dietro la collina“ dl autur da La Pli Iaco Rigo. Valentina Kastlunger d’Al Plan é stada la regista dl drama che â la vera sciöche tema y olache le jüch danter i trëi lingac ladin, talian y todësch daidâ da capì damì i conflic danter les popolaziuns dl monn. Le toch mët en scena la crisa di valurs tradizionai, che à sciafié da suravire tan dî decà dal côl. Ci che é iadô le côl, chël é por l’autur la vera, che mët döt en prigo, mo che esist y cun chëra ch’an mëss se confrontè. 
8 aturs y 10 corisc é sta i protagonisc dla sëra a Balsan y dles rapresentaziuns ch’é gnüdes fates dedô a Porsenù y a Bornech. Laprò êl ince aturs conesciüs sciöche Christine Lasta, Igor Horvat y Pietro Pilla, mo ince düc i atri â bele intan d’esperiënza söles sciables. 
Por Valentina Kastlunger é le teater de Iaco stè „n’ocajiun da mëte adöm esperiënzes desvalies por realisé val’ de bel, che ne se tëm nia dal confrunt cun ci che vëgn pité fora dles valades ladines“. Deboriada cun Cristina Cavalli da Milan y Erika Castlunger da Corvara àra insigné ite le teater te n mëis, deperpo che Ludwig Rindler à imparè ite le cor che acompagnâ musicalmënter les scenes teatrales.
Le teater é gnü metü a jì dal’assoziaziun di artisc ladins EPL che à complì i 50 agn, cun le sostëgn dla Uniun di Ladins dla Val Badia.

5) Presentaziun dl liber de poesies de Luciano dles Dolomites.
Te na bela atmosfera d’amizizia tl’ostaria Bad Cortina a Al Plan à la Uniun di Ladins dla Val Badia presentè ai 4 d’otober le pice liber dal titul „Ia y cà“ cun composiziuns de Luciano Costner de Badia, en êrt Luciano dles Dolomites. A sonè y daidé intrategnì le publich êl Christian Pescosta da Corvara y Max Castlunger da San Martin. L’autur é n personaje che düc conësc tla Val Badia. Al é stè por tröc agn maéster de schi a Badia, a San Ciascian y cinamai di Stac Unis d’America, al à rodé deplü perts dl monn, olach’al à albü la poscibilité de fà i sporc che ti à dagnora plajü: arpizé y jì cui schi d’alpinism. Mo da plü agn incà virel tla natöra: so daciasa é les munts y canch’al é rî tëmp ciafel adassosta te val’ tablé da munt. Al laôra tl bosch y tla campagna por se davagné val’ scioldo pro i paurs. Tröp deplü n’adorel nia. Te süa vita söl lim dla sozieté ti nen capitëiel de vigni sort, al vëiga da n ater punt d’odüda le monn de chël che ël instës fajô pert cina dan da n valgügn agn. Cun sües composiziuns ne n’ôl nia le critiché, mo al scrì sciöch’al la vëiga y cunta de sües esperiënzes da canch’al é gnü „salvare“. Ai tesc de Luciano ti fej da cornisc i bi dessëgns de Gabi Mutschlechner, n’artista jona d’Al Plan che vëgn aprijada tres deplü por so talënt y sües beles pitöres.

6) 12a ediziun dl festival di cors de mituns „Ciantéde cun nos“.
Ai 19 d’otober é le festival di cors de mituns „Ciantéde cun nos“ gnü tignì tl salf dl Palaz di Cungrésc a Urtijëi. La manifestaziun é en chësc ann gnüda metüda a jì dal’Union di Ladins de Gherdëina cun la colaboraziun dla Generela y dles uniuns di ladins dles atres valades. Por i mituns él na bela ocajiun de conësce i paîsc dles atres valades incër le Sela, mo ince por s’incuntè cun d’atri mituns cun chi ch’ai partësc la medéma ligrëza por la musiga. La manifestaziun à metü man danmisdé cun na mëssa ladina tignida tla dlijia da Urtijëi da siur Eugen Runggaldier y ciantada dal cor di mituns d’Ampëz „Sóen in festa“. 
Domisdé s’àl abiné na bela compëda de jënt a d’ascutè le conzert di pici mituns. La presidënta dl’Union Generela Elsa Zardini y la presidënta dl’Union de Gherdënia à albü le plajëi y l’onur de saludé n publich numerus y les autoritês.
I mituns ne s’à nia lascè petlè y à ciantè cun ligrëza les cianties ch’ai â imparè ite te zacotan de mëisc de proes. Insciö n’esi nia mâ sta bugn de comöie i geniturs, mo döt le publich che ti à fat n gran aplaus. Protagonisc dl domisé é stà le “Cor di mutons de Sëlva”, le “Cor di mutons de Urtijëi” y le “Cor di mutons de Runcadic” che rapresentâ Gherdëna; le “Cor dla scora de musiga” y le “Cor di mituns d’Al Plan” dala Val Badia; le “Cor di bec Pentagramma” da Fascia; le “Pico coro Col de Lana” da Fodom; le “Còro sóen in festa” y le “Coro de ra ójes bianches de ra scora de musica de Anpézo” da Cortina. Por stlü jö en belëza à i nü cors ciantè düc adöm l’inn ladin, metü adöm por la pröma ediziun dl festival da Graziano Grossrubatscher, sot la direziun de Paul Senoner de Sëlva che é dagnora stè un di co-organisadus dla manifestaziun.

7) Ladinia Rock Tour
En colaboraziun cun la Union Generela di Ladins dla Dolomites él da d’altonn dl 2008 gnü metü a jì la pröma ediziun dla „Ladinia Rock Tour“, a chëra ch’al à tut pert le grup „Innuendo“ dla Val Badia, i „Pëufla“ de Gherdëna y le grup „Armonote“ d’Ampëz.
I trëi grups à tignì le pröm conzert a Urtijëi, le vëndres ai 21 de novëmber; le dé dô a San Martin de Tor y l’ultimo dla „Tour“ ia en Ampëz ai 23 de novëmber.
Scemia ch’al à messü gnì stlüt i jus por la tröpa nëi tomada avisa chi dis, à la manifestaziun impò albü n bel suzès. I sostegnidus di grups à fat cotan de strada por i jì do a sü compagns ince tles atres valades. Insciö é n bel grup dla Val Badia rové sides te Gherdëna che ia en Ampëz por sostegnì i „Innuendo“; le medémo à fat i sostegnidus di „Pëufla“. Indöt él stè na buna ocajiun d’incuntada y de barat cultural danter les valades ladines.
La manifestaziun podarà dessigü crësce ti agn che vëgn, cun la partezipaziun de deplü grups, ince dales atres valades ladines.
Le grup conesciü di „Pëufla“ cun so „leader“ Gregor Pasolli à descedè l’entusiasm dl publich de dötes trëi les valades, mostran döta l’esperiënza ch’ai à arjunt ti tröc agn ch’ai sona adöm.
I „Innuendo“ dla Val Badia é n grup jonn cun na gran pasciun por la musiga rock ...

8) Marcé dl liber y teater por mituns.
Ala fin de novëmber à la Uniun di Ladins dla Val Badia metü a jì en colaboraziun cun le „Salf laûr protezionè“ da Pidrô n pice marcé dl liber, tl ambit dl marcé da Nadè metü a jì dai jogn andicapà. Al é stè na buna ocajiun por ti presentè les publicaziuns dla Uniun ales tröpes porsones dla Val Badia che é rovades adalerch por l’ocajiun y ince por vëne n valgügn libri y n valgönes CDs.
Tla medéma ocajiun à la Uniun metü a jì na rapresentaziun dl teater „Vily y Merendina. A tosc tl bosch“. Tröc geniturs y mituns à podü aprofité por gnì al marcé da Nadè y passè na picia ora a s’la rì deboriada.

 

DESVALIES

1) Tratan le 2008 él gnü ajornè inant le sit internet www.ulvb.ladinia.net olache düc i interessà podô ciafè informaziuns sura le statut y les ativitês dla Uniun, le catalogh dles publicaziuns y les mainires por deventè mëmbri. Deache le sit internet ê oramai superè por süa impostaziun y por la visibilité ch’al ê bun de ti dè al’ativité dla Uniun, àn metü man cun la realisaziun de n sit nü, plü dinamich y atual, cun colegamënc a düc i atri sic „ladins“. Le sit nü sarà da odëi i pröms mëisc dl 2009 sot a www.uniunladins.it.

Le Consëi dla Uniun di Ladins dla Val Badia

2) Contlujiun dl’ativité 2008
De dezëmber él gnü stlüt jö l’ativité cun na riuniun ti ultims dis dl ann olach’al é gnü fat le bilanz de döt ci ch’é gnü realisé i mëisc denant. I mëmbri dla Uniun s’à incuntè regolarmënter por mëte a jì manifestaziuns y por valuté man man i tesc y les publicaziuns che é gnüdes metüdes adöm y dades fora.