1) Cronica dla Val Badia "Sas dla Crusc" por l'ann 2008
La cronica dla Val Badia “Sas dla Crusc” por le 2008 é restada anfat ai agn da denant sciöche cuantité, mo dessigü éra miorada por ci che reverda la cualité: cun passa 600 plates d’articui y de fotografies nen n’él gnü stampè 1500 copies. I avenimënc sozedüs tratan le 2008 ti paîsc dla Val Badia é gnüs scric sö y documentà avisa, dilan al impëgn di 12 cronisc de paîsc. Le liber de cronica che é gnü fora ai pröms de mà é spo gnü partì fora ciasa por ciasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü. Chësc sorvisc de valüta garantësc vigni ann la distribuziun capilara dl liber che vëgn dër aprijé y che à por tröpes families ince n valur da coleziun.

2) „Larjëi - 1000 anni di gestione del larice nella Valle di Lungiarü, Alto Adige“
Le stüde ambizius söi larjëis dla Val Badia cun na conscidraziun particolara de chi tla val da Lungiarü, invié ia dan da n valgügn agn dala Uniun Ladins dla Val Badia en colauraziun cun l’Istitut Max Planck da Jena, é sëgn ince dan man tla verjiun taliana.

Tla Val Badia, mo ince te d’atri posc de Südtirol, â dandaia i larjëis (= bosc da lersc) na gran importanza y gnô sfrutà te n gröm de formes. Incër les viles ia y sö por les tëmples a sorëdl determinëia i larjëis ince incö ciamo la contrada da paur tradizionala de nüsc paîsc y vêl porchël sciöche na dërta particolarité paesajistica.

La storia dla jënt y la storia dl bosch ne se lascia nia despartì. Dantadöt tla contrada medievala tolô ite le bosch na posiziun importanta: ann por ann se dô i colonisadus da fà por ti tó al bosch spersa da trasformè te ciampoprè. N stromënt important por chësta ativité d’esboscamënt ê le füch, mo ince i tiers da ciasa dô so contribut important. A forza de vardè se trasformâ le bosch coi agn te na spersa cun tres manco lëgnscina a deventè na pastöra bludera y daverta. Te chisc posc se lasciâ spo de gre en gre jö colonisadus por implantè sü lüsc da paur. Chësta contrada formada dala man dla porsona (y ince dai tiers) ascogn, sce an sa da la interpretè, n archif afascinënt dl tëmp passé che nes dëida recostruì y capì la storia dl insediamënt de nüsc paîsc y la storia dles porsones che à cherié chësta contrada.

Tres l’ejëmpl di larjëis da Lugiarü mostra sö i auturs, sciöche chësta sort de bosch é nasciü y sciöch’ al gnô tl passè sfruté, por de vigni sort de fins: sciöche pastöra y pre da munt, por la ciacia, por cöie erbes da medejina y früc salvari, por le lignan y la lëgna, por borjé ciarbun, por les ês y n gröm d’ater.

3) 7 stories, 4 libri y 2 CDs cun stories por mituns
Do la publicaziun de cater libri da stories l’ann 2006, à la Uniun di Ladins ponsè da dè fora chëstes stories ince sön CD, olache ares vëgn cuntades y acompagnades da musighes y da de vigni sort de sonns. Les usc é gnüdes registrades da Hubert Pezzei y spo sonorisades da Alessandro Trebo. Les stories é beles da ascuté sides por i mituns co ince por i gragn; ares cunta dla vita da zacan y dl monn da paur de nosta valada. I motifs musicai, i versc di tiers y d’atri sonns ch’an alda iadedô descëda l’imaginaziun y la fantasia.

Le lingaz rich de espresciuns tëgn vi nosc patrimone linguistich y dëida i mituns da le surantó a da le dè inant. Indöt vëgnel cuntè set stories che döra vignöna da 12 a 20 menüc; indöt à les CDs na dorada de 52 y 42 menüc. Ascutan chëstes stories deboriada cun i mituns, y forsc ti don ince val’ spligaziun, tignunse impé la cultura dl cuntè stories. Les stories aldides da pici é na bela recordanza por döta la vita.

4) Registrazun y publicaziun dl CD „Vëia de Nadè“.
Sön proposta dl maester dla scora de musiga dla Val Badia, Bruno Rives, él gnü tut sö y publiché adöm cun l’Istitut Ladin „Micurà de Rü“ n CD nü dal titul „Vëia de Nadè“. Les cianties é gnüdes ciantades dales jones Christine y Johanna Trebo y da Maria Kostner, dötes trëi da San Martin. Le terzet „Trëi Usc“, sciöche ëres s’à metü inom, va de cer’ val cuntra tendënza ciantan por ladin impéde che por ingleje. Mo chësc fat alza fora ciamò deplü la ligrëza che ëres à cun so lingaz y la valüta che ares ti dà. Cun usc fines y sigüdes é les trëi jones bunes da trasmëte n sentimënt vì y sot che passenëia te nüsc paîsc y te nostes ciases y che dëida cherié chël’atmosfera da Nadè ch’an sënt tres demanco.

5) Sföi „Domënia“.
Da d’altonn dl 2009 à ince les ploanies dla Val Badia ciafè le sföi “Sonntag - Domenica”, arjigné ca dala Diozeja Balsan Porsenù, che ti é gnü partì fora ales families deboriada cun la “löm dla domënia”. Deache chësc sföi dess ester n aiüt por tignì alalt la domënia te nostes families, à la Uniun di Ladins dla Val Badia aratè dërt da injuntè ince la traduziun ladina y de ti pité insciö n aiüt ales families ladines che prëia y meditëia ion te so lingaz. La domënia é stada por tröc secui y é dötaurela le dé plü important te nosta cultura religiosa, acompagné da n gröm de de beles usanzes che metô plü dadî bele man cun le sonè vëies la sabeda da misdé. Ince chëstes usanzes, sc’i les tignun inant, podess nes daidé da rové ite plü saurì tl’atmosfera da festa dla domënia.

6) Ajënda de scora por i mituns dles elementares. Ann de scora 2009/2010
Cun l’aiüt de scolars y maestri à la Uniun di Ladins dla Val Badia albü l’ocajiun dè fora l’ajënda por l’ann de scora 2009/2010. I pröms dis de scora ti gnaràra partida fora a düc i mituns dles elementares dala terza tlassa inant. L’ajënda é n pice liber che po ti ester d’öga ai mituns por anotaziuns y apunc de vigni sort y cun dessëgns, stories y rimes déssel acompagné i scolars dal scomenciamënt cina ala fin dl ann de scora. I dessëgns y les stories dl’ajënda da chësc ann é gnüs arjignà ca dai mituns dla scora elementara da San Martin a chi ch’al ti va n bel dilan!

1) Liber y Cd „La roda dl monn te 80 tambürli“.
„La roda dl monn te 80 tambürli“ é n spetacul de Max Castlunger da San Martin y compagns che â dan da val’ ann albü n gran suzès tla Val Badia y te deplü posc dla Talia olach’al ê gnü portè dant. En pratica tràtel dla storia de n jonn che pëia ia dales Dolomites y röia fora por le monn passan da n continënt al ater. Indlunch conëscel cultures, musighes, stromënc y sonns nüs. L’idea dla Uniun é chëra de tó sö sön na CD le monologh de chësc jonn viandant che cunta de so iade y spliga daimproìa les musighes y i sonns. Chësta storia sön CD dess stimolè la fantasia di mituns y di jogn che l’ascuta sö. Laprò vëgnel dè fora n liber che contëgn la storia y 16 ilustraziuns dl’artista jona da San Ciascian Maria Pezzedi.

2) La liënda de Fanes sön DVD. 
Por ne lascè nia jì a perde na multivijiun sura la liënda de Fanes che ê gnüda lasciada fà dala Uniun di Ladins dan da oramai 30 agn, él gnü digitalisé les diapositives, les musighes y i tesc. La multivijiun analogica te trëi lingac (ladin, talian y todësch), realisada inlaôta da Heinz Kostner y Claudio Poli, à a chësta mainira podü gnì reportada sön n DVD, tres chël ch’ara jarà da avëi na miù difujiun de na multivijiun, che é n beliscim iuvel cultural ch’al paia la mëia da mantignì!

3) Liber por la preparaziun al Cunfermè.
Tone Gasser à arjigné ca i tesc por le liber che dess daidé mituns y geniturs da s’arjigné cà al Cunfermè. Le liber che é bele gonot gnü damanè da proi y geniturs é partì sö te döes perts, öna por i geniturs y chi che arjigna cà i mituns y öna por i mituns instësc. I dessëgns, collages y grafics é gnüs fac dal’artista jona d’Al Plan Lili Cristofolini. Le liber gnarà publiché dl 2010 cun le l’aprovaziun dl Ofize de Catechesa Diozejan!

4) Liber por la zelebraziun dla liturgia dla parora.
Dal momënt ch’al é tres manco proi y ch’al sarà tres plü rî, dantadöt te nüsc paîsc, che i proi sides bugn de dì tan de mësses co dandaìa, messarà i laics bel plan mëte man de zelebrè la liturgia dla parora. Por chësc fin s’à la Uniun di Ladins surantut de dè fora n liber cun i tesc y les oraziuns. Le laûr é gnü fat da Tone Gasser da San Martin cun l’aiüt dl curat da La Val, siur Iaco Ploner. Les perts plü zities é gnüdes ciarades jö da na delegaziun di proi dla Val Badia y da siur Ulrich Fistill por cunt dl vësco. Le liber gnarà publiché pornanche l’autorisaziun dl vësco nü sarà dan man.

1) 13 d’aurì 2009 – Matinée culturala cun la presentaziun dla traduziun dl romann „Liënda dl san sboaciun“, cufé y mostra di us
En lönesc de Pasca, ai 13 d’aurì, à la Uniun di Ladins dla Val Badia metü a jì, adöm cun l’Istitut Ladin Micurà de Rü y l’Uniun di Paurs Jogn da San Martin, na bela „Matinée Culturala“ a San Martin de Tor. Chris Costa, Ale Trebo y Max Castlunger à sonè toc fora de so repertore rock y jazz, na bela combinaziun de musiga che respidlâ n pü’ i corusc di üs da Pasca.
Carlo Suani, mëmber dla Uniun, à spo presentè la traduziun dl romann “Liënda dl san sboaciun” de Joseph Roth che é gnüda fata da Michael Moling da San Martin. Pro la manifestaziun ofiziala aldî ince le marcé di libri cun les plü beles publicaziuns dl’Uniun di Ladins, dl Istitut y dl EPL. Cherubina Moling da La Pli à metü en mostra süa bela coleziun de üs da Pasca che ëra à arjigné cà cun gran pasciun.
Sön plaza, alaleria, à i paurs jogn da San Martin intratan metü a jì la gara da cufé, olache pici y gragn s’à devertì cotan, y por parè la maiù fan y sëi, êl liagnes blances y prezes assà.

2). Incuntada di cronisc dla Val Badia.
Ai 29 de messè, él gnü tignì tla sënta dl Istitut Ladin y dles Uniuns Culturales Suracomunales a San Martin la riuniun anuala di cronisc dla Val Badia che cöi adöm y scrì sö les informaziuns che vëgn publicades tl liber de cronica “Sas dla Crusc”. Por la Uniun di Ladins che da fora le liber él stè na buna ocajiun por rengrazié i cronisc y chi che dëida de so laûr, por recordè düc chi che sostëgn l’iniziativa – l’Assessorat por la Cultura Ladina, i comuns dla Val Badia y la Cassa Raiffeisen dla Val Badia – y por baié fora n valgönes chestiuns che reverda la publicaziun. Danter l’ater él gnü recordè ciamò n iade che la publicaziun é oramai rovada al limit cun les plates – en chësc ann nen n’êl indô passè 600 – y porchël messaràn ti agn che vëgn ciarè ciamò deplü de valuté ci informaziuns mët ite y ciünes nia. Interessant fossel da ti dè plü lerch ai aspec demografics de vigni comun, ales ativitês dles aministraziuns comunales, ai seturs dl’economia, ai mudamënc tl ciamp dla religiun y dla fede, ai mudamënc dl tëmp y dles temperatöres y i.i. Dl ater vers él gnü dit da plü perts de lascè demez manifestaziuns y iniziatives che à ma püch da nen fà cun les comunitês de nüsc paîsc, sciöche por ejëmpl i concursc de “Miss Italia”...

3) Marcé da Nadè y presentaziun de 4 libri por mituns y de döes CDs da ascutè sö.
domënia, la pröma d’Advënt, él gnü tignì a Pidrô tl Salf Laûr Protezionè „La Spona“ indô le marcé da Nadè che tira adalerch vigni ann tres deplü jënt, dantadöt families cun mituns. Sön marcé tomâ tl edl dantadöt i produc d’arjila gnüs fac dai jogn d’La Spona cun l’artista Irina Tavella: copes, löms, inzenjares, cianês dl Bambin y d’atres massaries. I banc dl marcé ê implis fora scialdi da laûrs fac tl salf a Pidrô: tapec, massaries de lëgn: ciadins, copes y patüc da fà la belëita, chedri y chertes da Nadè, gherlandes d’Advënt, laûrs creatifs cun lignan vedl y ornamënc de vigni sort. Döt cant se tolô fora dër bun te n bel ambiënt olach’an podô rodè da n stond al ater y olache i artejans lezitënc dla Spona podô odëi sciöche sü produc gnô aprijà y cumprà.
Bele por le secundo ann ti él gnü dè ala Uniun di Ladins dla Val Badia na lerch da mëte fora sües publicaziuns. La novité de chësc ann ê la presentaziun de döes CDs cun stories por mituns che ti plej dessigü ince a jënt plü de tëmp. Sön chëstes CDs él set stories da aldì fora de libri bele publicà i agn passà. Les stories, gnüdes scrites en pert y adatades da Tone Gasser, vëgn cuntades da Barbara Mühlmann, Annamaria Zingerle, Bernardetta Nagler, Eduard Zingerle, Konrad Comploi, Cristina Rubatscher y Angela Castlunger. Les usc é gnüdes registrades da Hubert Pezzei deperpo che les musighes é gnüdes componüdes y aranjades da Alessandro Trebo, cherian n’atmosfera olache i mituns y i ascutadus po se vire ite tl ambiënt dles stories. Cun de vigni sort de sonns y de veres vëgnel daidé la fantasia da s’imaginé ci ch’al vëgn cuntè.

Al vëgn cuntè dl monn ladin sciöch’al ê dan da cincant’agn, di mituns che jô a vardè y a patrun, dla religiosité dla jënt dalaôta, de tiers, de stries y i.i. Le fin de chëstes stories é ince chël de portè dant la richëza d’espresciun che nosc bel lingaz à y ch’al vëgnes mantignì inant.
Por la presentaziun dles CDs che vëgn venüdes adöm cun i cater libri che alda laprò, te na scatora dessignada da Michael Moling, él gnü portè dant cun n pice teater l’ultima pert dla storia dl müsc Sabrina da pert di jogn assistis dla Spona. Le teater é dër garatè por l’impëgn di jobleri y de Konrad che i à insigné jö.

4) Presentaziun dl CD „Vëia de Nadè“.
10 de dezëmber él gnü presentè tl Istitut Ladin „Micurà de Rü“ a San Martin le CD nü dal titul „Vëia de Nadè“. Les cianties tutes sö da Christine y Johanna Trebo y da Maria Kostner, dötes trëi da San Martin, adöm cun so maéster de musiga Bruno Rives, ti é atira jüdes a cör ales passa 200 porsones rovades adalerch ala presentaziun. Les jones che formëia le terzet „Trëi Usc“ vëgn fora de families musicales por tradiziun y insciö à ince ëres dagnora albü ligrëza da ciantè, bele da piceres insö. Sciöch’al é gnü splighé tratan la presentaziun, vàres ëres der cer’ val’ n pü’ cuntra tendënza, ciantan por ladin impéde che por ingleje. Mo chësc fat alza fora ciamò deplü la ligrëza che ëres à cun so lingaz y la valüta che ares ti dà. Cun usc fines y sigüdes é les trëi jones bunes da trasmëte n sentimënt vì y sot che passenëia te nüsc paîsc y te nostes ciases y che dëida cherié chël’atmosfera da Nadè ch’an sënt tres demanco.

Le Cd „Vëia de Nadè“ contëgn 14 cianties popolares y dui toc stromentai. La maiù pert dles cianties é gnüdes scrites da Bruno Rives, che à ciafè tl grup Trëi Usc les ciantarines ideales por s composiziuns.

1) Sostëgn a grups musicai, auturs, ciantadus y d’atres uniuns
Tratan l’ann à la Uniun di Ladins sostegnì deplü iniziatives culturales metüdes a jì deboriada cun d’atres uniuns y istituziuns, insciö por ejëmpl l’Uniun dl Teater da La Val che à imparè ite y portè dant n bel toch original, en pert cun l’aiüt de regisc y aturs profescionisc.

2) Sit internet dla Uniun
Tratan le 2009 él gnü ajornè inant le sit internet www.uniunladins.it olache düc i interessà po ciafè informaziuns sura dötes les ativitês dla Uniun (publicaziuns, manifestaziuns, statut, storia dla Uniun y i.i.). Da canch’ al é gnü metü on-line la versciun nöia dl sit, de merz dl 2009, él stè passè 27.000 vijites di contegnüs.

3) Contlujiun dl’ativité 2009
De dezëmber él gnü stlüt jö l’ativité cun na riuniun ti ultims dis dl ann olach’al é gnü fat le bilanz de döt ci ch’é gnü realisé i mëisc denant. I mëmbri dla Uniun s’à incuntè regolarmënter por mëte a jì manifestaziuns y por valuté man man i tesc y les publicaziuns che é gnüdes metüdes adöm y dades fora.