Relaziun d’ativité por l’ann 2013
I arati de podëi dì cun ligrëza y sodesfaziun che l’ativité portada inant dai mëmbri dl Consëi dla Uniun di Ladins é inće l’ann passè stada importanta por le svilup dl lingaz y dla cultura tla Val Badia. Al é gnü dè fora de plü publicaziuns nöies y n valgönes d’atres é gnüdes arjignades cà da podëi stampè tl 2014. Laprò él inće gnü metü a jì val’ manifestaziun che à fat rové adöm cotan de jënt y che i à dër plajü. Sciöche dagnora àn ciarè de tignì tler dan dai edli les finalitês preodüdes dal statut dla Uniun: al é gnü portè inant la cultura y le lingaz a düć i livì, tignin cunt de vigni grup d’eté, di jogn y di manco jogn: an à porvè de publiché libri adatà ai mituns y ai jogn, zënza lascè sön na pert chi che jënt n pü’ plü de tëmp lì ion.
Le contribut finanziar da pert dla Consulta Ladina y dl Assessorat por la Cultura Ladina dla Provinzia de Balsan, dla Regiun Autonoma Trentin Südtirol, di Comuns dla Val Badia y dla Cassa Raiffeisen é indô stè fondamental por podëi realisé le program plütosc ampl, inće sc’an ne podarà mai alzè fora assà le laûr che i aconsiadus y les aconsiadësses à indô fat debann y l’impëgn ch’ai à dè cà por podëi realisé idees y proieć nüs. Chilò dessot ciafëise na presentaziun en cört dl program portè a fin tratan le 2013:
PUBLICAZIUNS
1) Cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“
La cronica por l’ann 2012 é restada anfat ai agn da denant sciöche cuantité, mo an à indô porvè dla miorè por ci che reverda la cualité. La redaziun dl dl liber é gnüda surantuta da Sara Moling y Isabella Ties; cun passa 600 plates d’articui y de fotografies nen n’él spo gnü stampè 1500 copies. I avenimënć sozedüs ti paîsc dla Val Badia é indô gnüs scrić sö y documentà avisa, dilan al impëgn di 12 cronisć de paîsc. Le liber de cronica é sciöche dagnora gnü partì fora ćiasa por ćiasa dal colaboradù dla Uniun Albert Daverda da Lungiarü.
2) Ajënda de scora por i mituns dles elementares
L’ajënda por l’ann 2013/2014 é gnüda abelida cun dessëgns, stories y jüć dessignà y metüs adöm dala jona Sofia Triggiano d’Al Plan. Sciöche dagnora ti é l’ajënda gnüda partida fora a düć i mituns y ai maestri dles elementares dla Val Badia i pröms dis dl ann de scora. L’ajënda é n pice liber che po ti ester d’öga ai mituns por anotaziuns y apunć de vigni sort y cun dessëgns, stories y rimes déssel acompagné i scolars dal scomenćiamënt ćina ala fin dl ann de scora.
3) Liber por mituns „Boris. Le pice ćian y sües aventöres“
Le pice liber „Boris“ é n liber por de pici mituns dè fora dala Uniun di Ladins dla Val Badia en colaboraziun cun l’Istitut Ladin „Micurà de Rü“ y le Raiun sozial da Picolin. La storia dl pice ćian é gnüda scrita da Renate Erardi y i dessëgns é gnüs fać da Karin Ploner.
4) Dizionar por mituns „Mies prömes parores - 60 dessëgns cun 1000 parores te 4 lingac"
Cun ligrëza à le Consëi dla Uniun di ladins portè a fin le proiet dl dizionar ilustré por mituns „Mies prömes parores“, n liber rich de dessëgns, formes, corusc y parores da ćiarè, da descurì, da lì, da imparè, da confrontè, da cuntè, da soghé … Tolon l’idea dal dizionar ilustré conesciü de Richard Scarry, traslatè te düć i lingac dl monn y dè fora inće por ladin dan da passa 20 agn, é l’Uniun Ladins Val Badia stada buna, cun l’aiüt dl’artista Gabi Mutschlechner, de realisé n laûr che se presënta ćiamò plü bel co chël da dandaìa. Le dizionar ilustré nü é n’opera d’ert cun passa 60 dessëgns fać dal’artista, Gabi Mutschlechner d’Al Plan. Tl liber po mituns y geniturs ćiarè do passa 1000 parores y manires de dì te 4 lingac: ladin, talian, todësch y inglesc. Ara se trata porchël de n laûr important nia ma por ći che reverda le ladin; al é inće n stromënt cun chël che mituns y jogn po, pian ia da so lingaz dla uma, imparè plü saurì inće i atri lingac.
5) Ćiantè ladin en compagnia
Tl 2011 à la Uniun di Ladins dla Val Badia dè fora le pröm liber „Ćiantè ladin“, na racoiüda importanta de ćianties ladines a 3 y 4 usc por cors d‘ëi y d‘ëres y por cors moscedà, realisada da n comitê d‘esperć metü adöm da André Comploi, Bruno Rives, Iarone Chizzali y Tone Gasser. Tl 2013 à le medémo comitê d‘esperć sön inćiaria dla Uniun arjigné ca le liber „Ćiantè ladin en compagnia“, na racoiüda de ćianties a öna y döes usc. Cun chësc ultimo liber oress la Uniun porvè da trà sö danü le ćiantè en compagnia che é jü sot cotan ti ultimi dezenns. Al é n liber da ćianties ch’an po tó ca te scora, t‘ostaria, sön munt y te zacotan de ocajiuns dla vita da vignidé, por ćiantè y s’la dè buna en compagnia. Indöt ciàfon laìte 175 ćianties ladines, cun les notes y i acorg por n stromënt, che passenëia bun te ocajiuns de vigni sort. Le liber impaginé da Stephan Ploner é gnü arichì graficamënter cun de beles pitöres de Lois Irsara de Jan.
6) Liber „A ćiaval“ y documentar „ćiavaliers tla Val Badia“ sön DVD.
Le geograf Andrea Lanzi da Brescia laôra bele da tröc agn incà sciöche volontar pro i paurs dla Val Badia y danterite s’àl tres indô fat la bria de filmé y documentè le laûr da paur: inće al dedaincö él ćiamò paurs tla Val Badia che tëgn ćiavai, deache ai à ligrëza impara, mo inće sciöche tier da laûr. Les sorts de laûr y les ativitês che vëgn dötaurela fates cun i ćiavai é gnüdes documentades da Andrea Lanzi tl liber „A ćiaval“ y sön le DVD „ćiavaliers tla Val Badia“, trami dui publicà söl sit internet dla Uniun di Ladins dla Val Badia www.uniunladins.it
LIBRI CHE É GNÜS ARJIGNÀ CÀ POR LA PUBLICAZIUN
1) Curs da fà jö
Bele ala fin di agn Nonanta â la Uniun metü a jì de plü cursc da fà jö, arjignan ca tesć sön mosöra por ladin cun döta la terminologia spezifica che po gnì adorada te chësc ćiamp. Laprò â la Uniun di Ladins inće metü sö la seziun Fotoclub Val Badia che é spo do n valgügn agn deventada na uniun autonoma. Adöm cun le Fotoclub àn integrè le material che ê bele gnü adorè por i cursc metüs a jì dandaìa y an à arjigné ca n sföi por imparè da fà jö che gnarà publiché l’ann che vëgn.
2) Liber por mituns „Valire y sü compagns dl bosch“
Emil Valentini, mëmber dl Consëi dla Uniun, à intratan arjigné ca i dessëgns y i tesć por le liber da mituns „Valire y sü compagns dl bosch“ che gnarà publiché l’ann che vëgn. Ara se trata dla storia de valire, n pice müt che röia tl bosch y impara da conësce i tiers y les morvëies dla natöra che podess gnì adorè inće tles scores y scolines por sü contignüs didatics.
MANIFESTAZIUNS
1) „Sonnsdemesaisciöda“. Conzert y presentaziun dla CD dl Cor Cantus Iuvenis
Sön proposta de André Comploi d’Al Plan, colauradù dla Uniun di Ladins pro de plü proieć musicai, él gnü metü a jì a San Linert de Badia la presentaziun dla CD nöia dl Cor Cantus Iuvenis da Viena en ocajiun di 10 agn d’ativité. Les ćiantarines y i ćiantarins dl cor cun de plü mëmbri ladins – sot la direziun de André Comploi d’Al Plan de Mareo – à tignì n bel conzert d’aurela cörta presentan tòć de deplü epoches, stils musicai y lingac – sambëgn inće ćianties ladines. Le conzert à metü man cun na pröma pert sacrala tla dlijia da San Linert y s‘à rové cun na pert d’aurela cörta te salf dla ćiasa Runcher.
2) „Tera Salvaria: natöra, musiga y stories“
Por le secundo iade à la Uniun di Ladins sostignì la manifestaziun „Tera Salvaria“ metüda a jì ala fin de jügn a a San Ćiascian. Cun chësta manifestaziun àn porvè de ti fà conësce la natöra y les cunties popolares a pici y gragn cun les spligaziuns di verdabosć, ćiaćes al tesur, stories y musiga che passenâ ite bun tl contest.
3) Incuntades di cronisć dla Val Badia
Vigni ann organisëia la Uniun öna o de plü incuntades di cronisć de paîsc por baié dl laûr fat y dla publicaziun dl liber de cronica dla Val Badia „Sas dla Crusc“. An prô vigni iade da odëi co ch’an po fà da miorè da ann a ann la publicaziun por la fà tres plü bela y interessanta.
4) Marćé da Nadè
Ti ultimi sis agn à la Uniun di Ladins dagnora metü a jì deboriada cun chi dla Spona da Pidrô n pice marćé da Nadè, olache la Uniun à albü l’ocajiun da mëte fora sües publicaziuns. An à dagnora inće ćiarè de mëte a jì val’ iniziativa deboriada cun i jogn dla Spona, ći che é inće garatè l’ann passè.
5) Presentaziun dl liber „Boris. Le pice ćian y sües aventöres
Ai 13 de dezëmber él gnü metü a jì la presentaziun dl liber „Boris“ tla sënta dl Istitut a San Martin de Tor. Ala manifestaziun àl tut pert cotan de porsones interessades, che ti à fat na gran ligrëza al’auturia dl liber Renate Erardi.
DESVALIES
1) Ajornamënt dl sit internet
Por fà conësce i fins y l’ativité dla Uniun di Ladins inće tres la rëi, él gnü ajornè y laurè fora inant le sit internet dla Uniun www.uniunladins.it.
Tl 2013 él spo inće gnü metü sö de plü publicaziuns dla Uniun y documentars da podëi consulté. Le sit internet é insciö deventé tres de plü sciöche na sort de cassëta da podëi ćiarè ite ciafè de vigni sort de iuvels dla cultura ladina: films, ćianties, publicaziuns en PDF.
2) Chertes d’iscriziun ala Uniun
An à laurè fora na cherta de iscriziun nöia y n sistem nü, por che i mëmbri scrić ite ala Uniun di Ladins dla Val Badia pois se fà plü saurì da renovè l’iscriziun y le sostëgn ala Uniun, ann por ann, olach’ai ciafarà por posta le martl da inculè sö. Chësc sistem plü scer à bele atira portè n aumënt dles iscriziuns, ći che é da odëi dër positif por la Uniun.
I mëmbri dl Consëi s’à abiné regolarmënter por invié ia l’ativité y se partì sö i laûrs por portè a fin i tröc proieć realisà cun ligrëza y impëgn dala Uniun.