En domënia, ai 19 de dezëmber, dales 18.00 inant, tignarà la Uniun di Ladins dla Val Badia süa reuniun generala tl gran salf dl Istitut Ladin „Micurà de Rü“ a San Martin. Te chësta ocajiun gnaràl presentè en cört l’ativité di ultimi agn: publicaziuns por pici y gragn y na ligna demanifestaziuns valgamia interessantes. Pro vigni iniziativa à le Consëi dla Uniun inće ćiarè de sostignì auturs, scriturs, artisć y ćiantauturs por ti dè na poscibilité implü de crësce profescionalmënter y inteletualmënter, inće deache ëi rapresentëia la piza de diamant dl monn cultural ladin.

Te chësc contest gnaràl inće presentè le Liber por la zelebraziun dla liturgia dla parora, na publicaziun cun oraziuns y tesć adatà por la zelebraziun de funziuns sacres te dlijia, che dess gnì tignides olache i proi ne pordüj nia plü da dì mëssa. Al dédaincö él tres manco jogn che tôl la dezijiun da deventè prou, porchël à la Uniun di Ladins orü ponsè danfora y arjigné cà, sambëgn cun l’autorisaziun dl vësco y dla delegaziun di proi dla Val Badia, n stromënt de ütl por i laics che surantolarà l’inćiaria da zelebré la liturgia dla parora y de sorvisc ala jënt, che ne dess nia perde la poscibilité de jì a mëssa sce al ess da manćé i proi.

Sön le program dl domisdé él inće les lîtes dl Consëi nü che dess portè inant l’ativité dla Uniun por i proscimi trëi agn. Düć chi che é regolarmënter scrić ite ala Uniun por l’ann 2010 arà le dërt de lité y de gnì lità te Consëi. Aladô dl statut röiel ite i pröms 6 lità, i atri 6 mëmbri vëgn spo cooptà te n secundo momënt, tignin cunt che düć i paîsc dla Val Badia dess ester rapresentà, tan inant che ara va.

Por stlü jö en belëza la sëra gnaràl presentè dales 20.00 l’ultima publicaziun dla Uniun: Roda dl monn te 80 tambürli de Max Castlunger da San Martin, cun dessëgns de Maria Pezzedi da San Ćiascian. Ara se trata de n liber cun CD, ponsè dantadöt por mituns bele n pü’ plü gragn, mo inće por porsones adultes, che contëgn n monologh de n jonn che pëia ia dala Val Badia y roda fora por le monn, passan da n continënt al ater. Dlunch olach’al röia impàrel da conësce popolaziuns de chëres ch’al â mâ aldì cuntan da d’atri, al vëiga de vigni sort de cosses nöies, al alda le sonn de stromënć y i versc de n gröm de tiers esotics. Tla storia cùntel y baia de so iade. Sön na CD pòn ascutè la storia y i sonns che dëida descedè la fantasia tratan ch’an ti ciara y ch’an lì le liber.

Düć é dër bel invià da tó pert ala riuniun generala dla Uniun di Ladins y da gnì ala presentaziun dl proiet de Max Castlunger „La roda dl monn te 80 tambürli“.

17 de dezëmber 2010

28 de novëmber 2010

26 de setëmber 2010

7 de agost 2010

La Uniun Ladins Val Badia à metü a jì en colaboraziun cun le Museum Ladin ćiastel de Tor y la lia Cultura da Munt na mostra interessanta de guanć da zacan y da paur che fej pert dla coleziun privata de Irma Trebo da San Martin.

La troht, che vëgn al dédaincö plü co ater vistida dai mëmbri de uniuns sciöche les musighes, i cors de dlijia y i grups da bal y da ëres che à dötaorela ćiamò ligrëza da tignì alalt les tradiziuns da zacan, va derevers al’eté medievala. Por cënć d’agn é la troht, a chëra ch’al i vëgn val’ iade inće dit „guant da zacan“, stada le guant da festa dla jënt de nosc raiun. Ala fin dl Otcënt, canch’an à metü man de se daurì n pü’ deplü ales novitês che gnô da foradecà, ân metü man de adorè draps y pezes plü fines, de fà guanć plü lisiers y da stè saurì. A chë moda à inće la jënt dla Val Badia metü man de adorè tres plü gonot guanć che gnô inlaôta aratà „moderns“, a chi ch’an i dij „guanć da paur“.

L’argomënt dessigü interessant é gnü tratè dan da n valgügn agn da Lois Trebo de Badia tl liber „Guanć da zacan y da paur“, che é gnü dè fora dala Uniun di Ladins. Por so interès de chësc vers à la Uniun tut sö ion l’idea de Irma Trebo da mëte a jì na mostra di guanć che ara à abiné adöm y dortorè sö te zacotan d’agn, denant ch’ai gniss sciurà demez o tuć cà da fà scofuns.

La coleziun de incër 30 guanć desvalis é gnüda presentada ai 19 y ai 26 de messè tl Museum Ladin, olach’al é rové adalerch na bela compëda de porsones danter chi da chilò y foresć che à podü odëi cun sü edli i bi guanć da inlaôta, ch’an vëiga sceno feter mâ plü sön de vedles fotografies. Al é stè valgamia interessant da conscidré sciöche la mainira de vistì s’à svilupé ti ultims 150 agn, da capì val’ deplü sura la tradiziun y les rajuns por chëres ch’an se vistî un o l’ater toch de guant. En ocajiun dl’inaodaziun dla mostra à la Uniun Bal Popolar dla Val Badia spo presentè na bela cornisc de melodies y de bai. Lois Kastlunger, por tröc agn presidënt dl Bal Popolar, à tut l’ocajiun por cuntè sciöche le grup é nasciü dan da oramai 25 agn y val’ sura l’ativité ch’al à portè inant te chësc tëmp.

Carlo Suani, mëmber dl Consëi dla Uniun di Ladins, à spo presentè en cört la publicaziun de Lois Trebo y à alzè fora n valgügn particolars di guanć tradizionai. Sc’al vëgn dit por talian che „le guant che fej nia fora la porsona“, spo n’éra pro la troht dessigü nia insciö. La troht à n valur simbolich: chi che s’la vist fej pert de na comunité de n paîsc o de na valada, che se desfarenziëia dala jënt de n ater paîsc o de n’atra valada. Tres le guant da zacan o da paur partësciun cun i atri mëmbri dla medéma comunité valurs soziai, storics y religiusc.

Do tradiziun gnô i guanć vistis te ocajiuns desvalies, mo dades dant valgamia avisa, aladô de na sort de „codesc cultural“: la domënia, i dis da santù, en ocajiun de festes particolares, de dlijia o rituales, o da jì en pelegrinaje. A chësta mainira deventâ le iestimënt na mainira de comuniché: aladô di corusc dl gormel, dles manies, dles plömes che un â sön le ćiapel, por ejëmpl, savôn sce zacai ê bele maridà o ćiamò da d’avëi.

Le guant da zacan y da paur respidlëia inće n lian cun le raiun, dal momënt che da le fà gnôl scialdi adorè materiai sciöche la lana o le lin che i paurs s’arjignâ cà enstësc. De chësc vers ê feter düć i mëmbri che aldî pro la comunité anfat, inće ćiodìche ara ne jô nia da mëte en mostra plü co intan iuvels che ess alzè fora la richëza de zacai respet ai atri.

I guanć gnô fać a man. Ara se trata porchël de toć unics y vigni guant à de chësc vers inće na valüta dal punt d’odüda artejanal/artistich. Al é le resultat dl laûr de deplü porsones: paurs, sartus, artejans y belijiers. Le guant da zacan ne n’é porchël nia mâ n guant sciöche n ater, mo n testemone de vita economica, religiosa y soziala, n scrign de cultura, l’arpejun de nüsc antenać ch’an ćiara de dè inant y che la Uniun di Ladins à orü presentè al publich tres la mostra arjignada cà da Irma Trebo y tres i libri ch’ara à dè fora ćina sëgn.

Irma Trebo de Tor à cuntè che ëra à bele da picera insö dagnora albü ligrëza cun i guanć. Süa coleziun de troht y guanć da paur é gnüda metüda fora te deplü stües y locai dl ćiastel, olache ara à altamo por döes edemes portè ite n pü’ plü de vita y de corù. Düć chi ch’â interès à spo podü jì cun Irma a fà na roda tl ćiastel, olache ara à splighé daimproìa i guanć y sües particolaritês. Imprömadedöt à Irma porvè de sensibilisé la jënt y dla invié a ne sciuré nia demez i vedli guanć da zacan o da paur che tröc à ćiamò a ćiasa, magari te val’ cassa sö sot le tët o te ćianô, deache ai à na gran valüta. Do süa minunga fossel dër important ch’al gniss ciafè tosc n post adatè da mëte fora i guanć che ëra instëssa à abiné adöm, mo che inće d’atri podess avëi y mëte a disposiziun. Al foss da s’aodè che val’ istituziun se surantoless de chësc patrimone, deache le guant da zacan y da paur é inće un de chi elemënć che alda pro nosta storia y arichësc nosta cultura.

19 de messè 2010

19 de messé 2010

En vëndres ai 30 d’aurì él gnü tignì tl Museum Ladin „Ciastel de Tor“ la daurida ofiziala dla mostra dal titul „La fotografia por comuniché...“, früt de na colaboraziun danter le Museum y le Fotoclub Val Badia. Tröc é sta i mëmbri sostegnidus dl Club y i apascionà de fotografia che é rovà adalerch. Chësc suzès é ince stè na bela sodesfaziun por la Uniun di Ladins dla Val Badia che â dl 1995 metü sö le Fotoclub sciöche seziun dla Uniun.

Te deplü  ocajiuns él bele gnü recordè l’aniversar di 15 agn d’ativité dl Fotoclub y por chësc iubilè ti à le Museum Ladin pité na bela lerch te so program d’ativité dl 2010, organisan na mostra coletiva, olache 18 mëmbri scric ite al Club à podü mëte fora n valgügn de sü retrac. Danterìte él ince deplü fotografs che s’à bele fat n bun inom, no ma chilò da nos, mo ince a livel de Südtirol y en pert cinamai sura i confins nazionai fora. Insciö por ejëmpl Alfred Erardi, Helmut Elzenbaumer, Pia Pedevilla, Hans Pescoller, Carlo Dapoz, Paul Erlacher y n valgügn d’atri laprò. I retrac metüs fora se mirita de gnì conscidrà avisa: contrades da mile corusc, scenes de natöra y porsones de continënc desvalis odüdes tres l’aparat da fà jö di fotografs é i contignüs dla mostra.

N bel suzès  à inratan albü l’inaodaziun, olache i rapresentanc dl Museum, dl Assessorat por la cultura ladina, dl Fotoclub y dla Uniun di Ladins dla Val Badia à tut l’ocajiun por presentè no ma les fotografies, mo en cört ince la storia y l’ativité dl Fotoclub y les tröpes iniziatives dl Museum da San Martin.

Heinrich Huber, presidënt dl Museum Ladin, à impröma cuntè dles ativitês che vëgn metüdes a jì en chësc ann y de deplü proiec che gnarà realisà ti proscims mëisc. Al à danter l’ater ince bele anunzié la poscibilité de ciafè na sënta destacada dl Museum a San Ciascian, olach’al dess gnì metü fora i reperc che é gnüs abinà tl ander de Conturines.

Vito Zingerle, diretur dl Museum de Sciënzes Naturales da Balsan, che à surantut por le momënt ince l’inciaria da diretur dl Museum Ladin y che é instës un di mëmbri fondadus dl Fotoclub, à alzè fora la ligrëza y l’idealism de tröc fotografs che documentëia cun sü retrac scenes importantes dla natöra y dla vita dles porsones. Lois Ellecosta, rapresentant dla Consulta Culturala Ladina, à portè n salüt da pert dles autoritês provinziales y à spo baié de n valgügn aspec unics y afascinanc dla fotografia, che é le su stromënt cun chël ch’an é bogn de archité le tëmp, por podëi se recordè plü saurì di bi momënc dla vita.

Helmut Elzenbaumer y Werner Pescosta à ala fin ciamò cuntè de sciöche le Fotoclub é nasciü,  dl’ativité che é gnüda metüda a jì te chisc agn y dles iniziatives che é sön le program de chësc ann. Ai à spo invié düc chi che à ligrëza da fà jö da se scrì ite al Fotoclub y da tó pert ales sëres de proieziun y ai cursc che vëgn metüs a jì, deache vigni ocajiun va bun por imparè y se mioré. Dedô él gnü taié la vëta y la mostra é spo gnüda daurida al publich, che ti à ciarè cun plajëi ai retrac y à baié inant de fotografies y de chësta êrt dl fà jö, pro n gote de bun vin y val’ sona de cioce.

30 d’aurì 2010

Do le suzès dla matinée metüda a jì le lönesc de Pasca dl 2009 n’êl dessigü nia tan saurì da la fà garatè ciamò n iade, tan deplü che le tëmp ê en chësc ann scialdi frëit y an ne podô gnanca stè defora a d’ascutè la musiga, a se mangé y a se bëre val’. Impò éra ala fin jüda dala mëte a jì indortöra y le publich n’à dessigü nia mancé. Le lönesc ai 5 d’aurì à Alessandro Trebo y Max Castlunger da San Martin, deboriada cun sü dui compagns, Salvatore Lauriola y Guglielmo Pagnozzi, indô n iade lascè chi che i ascutâ sö cun la bocia daverta, cun sües composiziuns ritmiches y jazz, en pert ince daldöt improvisades.

Plajü à ince dër la mostra di üs che ê en chësc ann particolarmënter rica, danter les creaziuns de Cherubina Moling y chëres de Pio Rives. Tröpes ëres y jones s’à ince devertì da odëi sciöche an fej da scrizornè üs, na vedla tradiziun che Tecla Gasser à salpü da ti mostrè y da ti insigné, ince mâ tratan le danmisdé.

Por ti dè n majer pëis cultural ala manifestaziun à spo Carlo Suani, mëmber dl Consëi dla Uniun di Ladins, presentè le liber „N pinsier adatè por vigni ocajiun ...“ che é gnü dè fora l’ann passè dala Union Generela, cun le contribut, por ci che reverda la Val Badia, de Maria Frenner y Giovanni Mischi. La publicaziun pîta por vigni idiom dles 5 valades ladines na bela compëda de pinsiers y idees de co ch’an po scrì por ladin chertes d’aodanza por de vigni sort de ocajiuns. Pro le liber él ince zacotan de chertes bele stampades cun i pinsiers scric lassura.

Sciöch’al é feter pro vigni manifestaziun dla Uniun, él ince chësc iade gnü metü fora libri ladins da podëi ciarè y ince cumprè.

Aladô dl program à spo la Jonëza da paur da San Martin metü a jì la cufada cun üs intënc, a chëra che tröc, mituns, jogn y bele n pü’ plü de gragn, à tut pert rion y fajon da mat.

An po zënz’ater dì che la matinée culturala é na manifestaziun olache la tradiziun, musiga, cultura, lingaz y devertimënt devënta döt un, na manifestaziun che ti sa bela a pici y gragn!

6 de aurí 2010